Vesperale
Vesperale van Margriet van Cortenbach
In het Regionaal Historisch Centrum Eindhoven ligt, veilig opgeborgen, een uniek Helmonds boek, het Vesperale van Margriet van Cortenbach. Henk Roosenboom schonk in 2008 in het Helmond boek een pagina aan dit voor Helmond zeer kostbare bezit. Het was even te zien in het Gemeentemuseum van Helmond van 2 tot 10 oktober 2010, bij gelegenheid van de opening van de nieuwe Bibliotheek Helmond. Het handschrift is momenteel onderwerp van onderzoek aan de Radboud Universiteit en het wachten is op uitgebreide wetenschappelijke publicatie. Het Sint Jozefkoor uit Helmond heeft met toestemming van het Regionaal Historisch Centrum Eindhoven een facsimile van het Vesperale uitgegeven. De bibliotheek heeft twee exemplaren in de uitleen.
Historisch besef
We beseffen in Helmond nog nauwelijks hoe rijk de stad is met dit historisch bezit uit de eerste helft van de 16de eeuw. Onbekend maakt zeker niet bemind. Als nu bovendien uit onderzoek blijkt, dat er nog zo’n tien Helmondse vesperales bestaan, allen afkomstig uit hetzelfde Helmondse klooster, dan is er genoeg aanleiding om de leemte in onze Helmondse geschiedschrijving op te gaan vullen.
Jos Leenen, dirigent van het Sint Jozefkoor mocht in 2011 met witte handschoenen het origineel inzien en werd vanuit zijn levenslange toewijding aan het gregoriaans vooral gegrepen door de zang die na bijna 500 jaar al zingend weer tot leven kon komen. Hij heeft zich verdiept in de geschiedenis van het Helmondse klooster in Die Haghe en van Margriet van Cortenbach. In bijgaande presentatie zal in beelden het boek tot leven worden gewekt. De privé-aantekeningen van Margriet worden onder de loep gelegd, de kleurrijke perkamenten bladen getoond en gezangen tot klinken gebracht.
Van hand tot hand
Dit rijk versierde handschrift met teksten voor de vespers en completen en gregoriaanse gezangen werd omstreeks 1536 vervaardigd en is gebruikt door Anna van Campen, zuster in het klooster van Onze-Lieve-Vrouw in Die Haghe. In 1543 werd het klooster, dat net buiten de omwalling van Helmond lag, door de stad zelf in brand gestoken, nadat de zusters in veiligheid waren gebracht in het klooster Sint-Annenborch in Rosmalen en voordat de plunderende Gelderse troepen arriveerden. De kostbare handschriften werden meegenomen naar het nieuwe klooster.
Tot de jaren 60/70 van de 19de eeuw bleef het handschrift in Soeterbeeck, tot het in privébezit kwam en van daaruit werd doorverkocht aan een museum, waarna het bij een antiquair in Nijmegen terecht kwam. Daar kocht in 1930 de Gemeente Helmond het handschrift.
Wie was Margriet van Cortenbach?
Margriet van Cortenbach, geboren in 1530, was een buitenechtelijke dochter van Joost van Cortenbach, Heer van Helmond. In 1553 ging ze naar het klooster Soeterbeeck in Nuenen en overleed daar in 1599. Joanna van Cortenbach, dochter van Heer Jan IV van Cortenbach en net als Anna van Campen zuster in het klooster in Die Haghe en later in Rosmalen, heeft misschien het handschrift geschonken aan haar nicht Margriet van Cortenbach, bij haar intrede in het klooster.
Van historische waarde
Zo had Margriet van Cortenbach haar eigen boek voor de vespers en completen. Het betreft een rijk versierd handschrift met 3 perkamenten bladen. Wat het voor Helmond zo bijzonder maakt, zijn de door haarzelf toegevoegde persoonlijke notities en geboorte– en sterfdata van familieleden. Het handschrift bevat bovendien 2 hymnen die door Petrus Mans zijn gecomponeerd. Hij was rector van het klooster van Onze-Lieve-Vrouw in de Hage van 1514 tot 1543. Pangemus cantu (blad 130a) en Nunc et terra (blad 132a) kunnen met recht Helmondse gezangen worden genoemd.
Vermeldenswaard is dat Margriet van Cortenbach met potlood het woord Hellemont opschreef (blad 25), dus niet Helmont, wat de normale schrijfwijze was. Hier treffen we de oudste bron aan van de naam voor onze stad, maar dan geschreven zoals je het toen blijkbaar uitsprak en het nu nog zo zegt als je Hellemonder bent.
Bekijk hier de presentatie over het Vesperale: